کد مطلب:21137 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:5

گنجینه پرسمان » اخلاق و عرفان

فرق بين تكبر و عزت نفس چيست ؟

»عزت نفس«؛ يعني ، آن كه آدمي شرافت و ارزش خود را بشناسد تا در برابر حوادث و در شرايط مختلف خود را حفظ كند. اگر ديوانه اي الماسي گران قدر در دست داشته باشد آن را به مفت از دست خواهد داد ولي شخص خردمند آن را حفظ خواهد كرد و جز به بهاي واقعي ، آن را نخواهد فروخت . آدمي اگر قدر خود را بداند آن را ارزان نخواهد فروخت . به قول سعدي :

تو به قيمت وراي دو جهاني

چه كنم قدر خود نمي داني

گرقدر خود بداني قبدربت فزون شود

نيكو نهاد باش كه پاكيزه پيكري

چندت نياز و آز دواند به بر و بحر

درياب وقت خويش كه درياي گوهري

گر كيمياي دولت جاويدت آرزوست

بشناس قدر خويش كه گوگرد احمري

اي مرغ پاي بسته به دام هواي نفس

كي بر هواي عالم روحانيان پري ؟

حال بايد خود را شناخت . آدم خليفه خدا بر زمين و مورد تكريم خداوند و... در حركت به سوي كمال نامتناهي ، »و ان الي ربك الرجعي «. چنين موجودي را نسزد كه سر بر آستان مخلوقي فرود آورد و دست نياز نزد اين و آن دراز كند و يا خود را به ذلت معصيت و هواي نفس گرفتار سازد. آري راه تحصيل عزت شناخت ارزش وجودي انسان و كمال او و مسيري است كه بايد طي نمايد. مطالعه كتاب هاي انسان شناسي شهيد مطهري و هم چنين آثار علامه جعفري و علامه حسن زاده آملي را به شما توصيه مي كنيم .

ريشه غرور و خودبيني ، عدم شناخت صحيح و كافي از خداوند و نيز عدم شناخت انسان از خودش است ؛ زيرا اگر به اين نكته توجه شود كه انسان يك موجود ممكن و ضعيفي است كه از خودش چيزي ندارد و آن قدر ضعيف است كه در قرآن هيچ موجودي با صفت ضعف ياد نشده مگر انسان : »خلق الانسان ضعيفا«، (نساء، آيه 28). از طرف ديگر اگر عظمت پروردگار عالم و اين كه هر چه هست از اوست روشن شود ديگر جايي براي غرور و عُجب باقي نمي ماند ؛ چون مي فهمد كه اگر علمي و دانشي دارد از اوست و ابزار درك و فهم آن علم را خدا داده است و اگر قدرتي دارد از اوست و اگر عبادت و نيايشي مي كند آن هم به توفيق اوست و... و نيز اگر بداند كه خداوند با اندك ، اشاره اي مي تواند همه اين سرمايه ها و قدرت ها را از انسان سلب كند و بگيرد هميشه خودش را بدهكار او مي بيند و عُجب و غرور را از وجود خويش دور مي كند. البته رسيدن به اين مرحله از معرفت ، كار ساده اي نيست و مجاهده با نفس لازم دارد. دقت در آيات قرآن ، سرنوشت انسان هاي مغرور، (چون شيطان ، قارون ، فرعون ها و...) و نيز دقت در روايات و تاريخ اسلام ، كمك خوبي براي شناخت راه

درست و مبارزه با اين صفت رذيله است .

براي مطالعه بيشتر ر . ك :

1) معراج السعاده، مرحوم نراقي

2) قلب سليم، شهيد دستغيب

بنابراين تكبر در مقابل تواضع و فروتني است اما عزت نفس در مقابل رذالت و سبكي است، لذا هر جا كه انسان

در برابر گناه و ذلت پول مداري خودش را حفظ كرد اين نشانه عزت نفس و مناعت طبع است. اما هر جا انسان در هنگام خدمت به مردم و سازگاري با اطرافيان پيش قدم نشد و براي خود جايگاه ويژه قايل شد نشانه تكبر است.

در كتاب هاي اخلاق علت تكبر را حسد و كينه و خودبرتري بيني گفته اند (فيض كاشاني محسن، محجه البيضا، ج 6، ص 245).

لذا براي تشخيص تكبر از عزت نفس مي توان هم به عوامل تحريك كننده رفتار و هم به آثار رفتار توجه كرد و هنجار يا ناهنجاري آن را تشخيص داد.